Author Archive
Yıl 1924, New York. Dünya ustalığını üç yıl önce Capablanca’ya devreden büyük Emanuel, adaşı genç Eduard Lasker ile oynuyor. 81 inci hamledeler. Çoğu kez yaptığı gibi oyun ortasında psikolojik hamlelerle rakibini yanlış yola saptırmaya çalışmış, fakat sert cevaplarla karşılaşmış ve oyunsonunda diagramdaki güç duruma düşmüş.
|
| Emanuel Lasker – Edouard Lasker |
Capablanca ve Alekhine beyazın kaybedeceğini ileri sürüyorlar ve diğer ustalarla bire on bahse giriyorlar. Çünkü Erler az sonra teslim alınacak ve Kale + Er Ata karşı kolayca kazanacak. Böylece her ikisi de turnuva tablosunun «son ışıklarından» Eduard sayesinde tehlikeli rakiplerinden bir puvan almış olacaklar. Eduard 90 ıncı hamlesinden sonra biraz adale hareketi için salondan dışarı yürüyünce Bogoljubov’un tebrikleriyle karşılaşıyor. Bogoljubov sansasyonel telgraf haberinin basın odasında hazırlanmakta olduğunu söylüyor. Bütün bu kaynaşma içinde sükûnetini kaybetmeyen tek kişi Emanuel Lasker. Ama önce oyunun seyrini görelim:
81.g6 Kd7 82.Ab2 Kd2 83.Şf3 Kd8 84.Şe4 Kd2 85.Şf3 Kd8 86.Şe4 Şd6 87.Şd4 Kc8 88.g7! Şe6 89.g8V Kg8 90.Şc4 Kg3 91.Aa2 Şf5 92.Şb4 Şf4 93.Ab2! Şe4 94.Aa4 Şd4 95.Ab2 Kf3 96.Ae4 Ke3 97.Ab2 Şe4 98.Aa4 Şf3 99.Şa3! Şe4 100.Şb4 Şd4 101.Ab2 Kh3 102.Aa4 Şd3 103.Şb3 Şd4 +.
Oyun burada berabere bırakılıyor. Artık kuşku kalmamıştır, çünkü Beyaz 99 uncu hamlesiyle rakibinin plânını bozmuştur. Siyah Şahın Kalenin arkasından dolaşarak oyuna girmesi, 99..Şe2, basitçe Şb2 ile cevaplandırılacaktır. Birkaç hamle önce siyahın kazandığına inanılması kınamamazdı, çünkü Beyazın Siyah Eri alması üç hamle gerektiriyordu: Şa3, Ac5, Ab3. Fakat o zaman Siyah Şah c4 karesine oturabilecek ve Atı açmazdan alacaktı. Bütün bu ümitler Beyazın 93 üncü hamlesiyle boşa çıktı. Oyuna bitmiş gözüyle bakanlar Dr. Lasker’in keşfini anlamaya başladılar. Dr. Lasker yeni bir teorik alan keşfetmişti. Bu alanda kalite ve Er fazlasıyla kazancın gene de mümkün olmadığı ispat ediliyordu.
Eduard, 99 uncu hamlede bunu kavramaya başlayınca önce akıllıca bir iş yaptı. Basın odasına gitti ve Bogoljubov’un zafer bildiren haberine engel oldu. Sonra tahtanın başına geldi, son kazanç şansını denedi, fakat büyük rakibinin yerinden sökülemeyeceğini anlayınca elini uzattı.
Bugün bu durum oyun-sonu literatürünün klasik beraberliklerinden biridir. Fakat o zaman bilinmiyordu. Yeni teorik alanın keşfinin çalışma odasında değil, mücadele sırasında ve yelkovanın tehdidi altında yapılmış olması Emanuel Lasker’in hizmetinin değerini daha da yüceltiyor.
Uluğ NUTKU
|
1.? = Beyazlar kaybetmek üzeredir. Çünkü: 1.Kc7 Şb8 2.Fa5 Ve1 3.Şb2 Vf2 ten sonra anlaşılır ki hem kaleyi hem de fili korumak yetersizdir. Bu taşlardan birini feda etmek şartıyla beraberlik olanağı varsa, f2’yi vermemek ancak fili alıkoymakla mümkündür. Fakat göz önünde bulundurmamız gereken bir başka nokta vardır: c4 karesi. Eğer 1.Fd4? Şb7 2.Şb2 Ve1 3.Fc5 Şc6 4.Fa7 Şb5 5.Fd4 Şc4 Zugzvang -+ Bu konumda hamle siyahta da olsa tekrar zugzvang’a girer: 1..Vd2 2.Şb1 Vd1! 3.Şb2 Ve1 -+ Koşulları böylece saptanan beyaz, kaleyi c4’te d5 erine vermekle rakibinin biraz önce incelediğimiz manevrasını da engelleyeceğini anlar.
Bütün güçlükleri çıkararak savunmanın doruğuna erişen Beyaz için artık oyunun sonunu beklemekten başka yapacak bir şey yok. 1.Kc7 Şb8 2.Kc4!! dc 3.Fd4 (3.Fc5??) 3..Ve1 4.Şb2 Şb7 5.Fc5 Şa6 6.Fd4 Şb5 7.Fa7! Ve7 8.Fd4 Şa4 9.Şa2! (9.Fh8??) 9..Va3 10.Şb1 Şa5 11.Fe5 Şb5 12.Ff6! (12.Fd4? Şa4! 13.Ff6 Vd6 14.Fd4 Şa3 +-) 12..Şa4 13.Fd4! =
|
1.? =
1.Fd4! Beyazlar siyah piyonların vezir çıkmasını engelleyemez. O nedenle bir önceki örnekte gösterilen fikri deniyor. 1..f3 (1..h3? 2.f3! +-) 2.g3! h3 3.Şb4!! (3.Kc4?) 3..h2 4.Şa3 h1V 5.Şb2 =
|
Ele aldığımız konumda kalite farkına karşın beyazın üç er çoğunluğu vardır. Fakat bingeç erler savunma yeteneğini kısıtlamaktadır. Ayrıca kalenin yandan hücumu ile geçer erler kaybedilecek gibi görünmektedir. Vezir kanadındaki erlerin bekçisi olarak Beyaz şahı c3’e oturtup fille oynamak yeterli savunma değildir. Çünkü siyah kale f2 ve g3 erlerini düşürdükten sonra c7 karesine oturur ve serbest kalan Siyah şah d4 ve d2 erlerine hücum etmek üzere yola çıkar. Sonra da c6 erini beyaz file vermeksizin veya verse bile sonunda yine kendi karlı çıkacak şekilde bir plan hazırlayarak kalesinin yardımıyla beyaz erleri düşürür.
Esasen beyaz şah d2 ve d4 erlerinin savunmasını yapmak için –c– diksırasında bulunacağına göre Fc6 da mümkün değildir. Çünkü Kc7 ile fil açmazda kalır. Bununla beraber Beyazların hesabına tahtada şahane bir savunma gizlidir!
1.Şd1! Kh2 2.Şe1! Kg2 3.Şf1 Kh2 4.Şg1 Kh3 5.Şg2 Kh6 6.f3! Kh7 7.Şg1 Kg7 8.Şg2 Kg6 9.Şf2 Ke6 10.Şf1 Şf6 11.Şf2 Şf5 12.Şf1 Ke4 13.fe Şe4 14.Şg2 Şd4 15.g4 Şc5 16.g5 Şd6 17.d4 Şe6 18.Şg3 =
|
Bu pozisyonda Siyahı kazandıracak olan tehdit açık: 1..c4 2.bc4 bc4 3.h4 c3 4.bc3 a4 -+
Ancak Beyaz bir kazanç yolu buluyor (?); 1.h4 Şg4 2.Şf6 c4 3.bc4 bc4 4.Şe5 artık Beyaz kendinden çok emin.
4..c3! Sürpriz! 5.bc3 a4 -+
Ama Beyaz için gerçekten de bir kazanç yolu mümkündür: 1.h4 Şg4 2.Şg6 Şh4 3.Şf5 c4 4.bc4 bc4 5.Şe4 c3 6.bc3 a4 7.Şd3 a3 8.Şc2 a2 9.Şb2 +-
Tıpkı Reti’nin o unutulmaz, efsanevi etüdünde olduğu gibi.
Şimdi geçer erin yandan (kanattan) korunması halini inceleyelim. Bu takdirde önemli nokta şudur: Gerçer eri yandan koruyan kale kendi erlerini de korumak şartıyla, geçer eri desteklemek için şahını serbest kılabiliyor mu, kılamıyor mu? Bu soruya cevap vermek için aşağıdaki durumu inceleyelim:
Nr : 1 – Averbach – Euwe, Zurich 1953
Siyahların durumu ümitsizdir. Zira beyaz şahın kendi geçer-erinin yanına sokulması önlenemiyor. Beyaz kale, bütün erlerini koruduğu gibi siyah şahı da g6 erinin savunmasına bağlamıştır. Oyun şöyle devam etti:
1.Şd2 Şe7 2.Şc2! Şd6 3.Şb2 a5 eri o kadar değerli ki beyazlar g6 erini almayı düşünmüyor. 3..Ka4 4.g3 Şc6 5.Şb3 Ka1 6.Şb4 Kb1 7.Şc4 Ka1 8.Şb3 1-0
Çünkü:
A – 8..Kb1 9.Şa2 Kb5 10.Kb5 Şb5 11.Şb3 Şa5 12.Şc4 Şb6 13.Şd4 Şc6 14.Şe5 Şd7 15.Şf6 +-
B – 8..Şb7 +-
Yukarıda izlediğimiz durumlar iki kanatlı idi. Şimdi de tek kanatlı bir duruma geçelim:
Nr : 2 – Petrosjan – Keres (Moskova, 1951)
Burada kuvvetli tarafın kazanma şansı çok düşüktür ve ancak savunmanın isabetsiz oyunu ile Beyaz kazanabilir.
Keres doğru hamlelerle beraberliği kolayca sağlamıştır:
1..h5! (Beyaz erlerin fazla ilerlemesini önlemek için.) 2.Kc2 Şg7 3.Şg2 Kb5 4.Şf3 Şf6 5.h4 Kf5 6.Şg2 Ka5 7.Şh3 Ka4 8.Kd2 Şe5 9.Kb2 Şf6 10.Kb5 Ka2 11.Şg2 Ka4 12.Şf3 Ka3 13.Şf4 Ka2 14.f3 Ke2 15.e4 Ke1 16.Kb6 Şg7 17.Ka6 Kb1 18.Kc6 Kg1 19.Kc2 Şf6 20.Ka2 Şg7 21.Ke2 Şf6 22.Ke3 Şg7 23.e5 Kf1 24.Şg5 Kf2 25.g4 hg 26.fg Kf1 27.Ke4 Kf3 28.h5 gh 29.gh f6 30.Şg4 Kf1 31.h6 (Son tuzak! 31..Şh6? 32.e6! f5 33.Şh3! fe 34.e7 +-) 31..Şg6! 1/2
W. Leonidov ile W. Sagorowsk arasında 1962’de oynanmış bir oyun askıya alındığında durum şöyleydi:
Hamle Siyahta
Beyaz kolaylıkla Beraberlik sağlayabileceği kanısındaydı. Örneğin: 1..h4 2.c6 h3 3.c7 h2 (3..Fg4 4.b6 h2 5.b7 h1V 6.c8V) 4.c8V Ancak Siyahın bir sürprizi vardır:
1..Şf6!
Siyah yaptığı yorum sonunda Şah’ının beyaz Er’lerle savaşabileceğini saptamış bulunuyordu. Çünkü: 2.c6 Şe7’den sonra ne 3.c7 Şd7 ne de 3.Şb7 Şd6 4.a4 h4 5.a5 h3 6.a6 h2 7.a7 h1V 8.a8V Fe6 9.bc6 Vc6 10.Şa7 Vc5 11.Şa6 Va3 12.Şb7 Vb4 13.Şa6 (yahut 13.Şc8 Vc4 14.Şb7 Vb5) 13..Va4 14.Şb7 Vb5 15.Şa7 (veya 15.Şc8 Vd7 16.Şb8 Vc7 Mat) 15..Şc7 (ve sonra mat) Beyazı kurtarıyordu. Öyle ise Beyaz ne yapabilirdi?
2.Şa7!
Çelişik görünen bu hamle gerçekte tek kurtuluş çaresi. İki amacı var. Birincisi apaçık. Erlerin vezir çıkacağı son yataydaki karelere şimdiden yaklaşıyor. İkincisi de biraz sonra anlaşılacak.
2..Şe5!
2..h4 3.c6 h3 (3..Şe7? 4.c7 Fg4 5.b6 h3 6.b7 h2 7.c8V Fc8 8.bc8 h1V 9.Vb7+–) 4.c7 Fg4 5.b6 h2 6.b7 h1V 7.c8V veya 2..Şe7? 3.Şb8! Şd7 (Aksi halde 4.c6) 4.a4 h4 5.a5 h3 6.c6! Tüm bunlar oyun hamleleriyle karşılaştırılırsa Siyahın aşağıdaki tuzağı hazırlama olanağı var: 3.b6 sanki 3..Şd4 ile cevaplandırılacakmış gibi. O takdirde Beyaz, 4.a4! ile Beraberlik sağlar. Gerçekte ise Siyah’ın amacı 3.b6’ya h4 oynamak.
3.a4!
Bu erin amacı Vezir olmak değil, a6’ya gelerek b erini b7’de destekleyecek. Kare b8 Filin aksi renginde olduğundan b eri çok önemli.
3..h4 4.c6 Şd6
4..h3? 5.c7 Fg4 6.b6 h2 7.b7 h1V 8.c8V iyi olmazdı.
5.a5
5.c7? büyük hata olurdu: 5..Şc7 6.b6 Şc8 7.a5 Fb7 8.a6 Fa6
5..Fc6 6.b6 h3 7.a6 h2 8.b7 h1V 9.b8V Şd7! 10.Vc7! ve Berabere
1875 yılında Bay Potter ile Bay Fenton Londra’da bir partide berabere kaldılar. Konum şöyleydi:
|
Beyazlarla oynayan Potter, ilerlemiş olan h3 erine Kalesini feda ettikten sonra b5 teki Siyah Kaleye Şahıyla hücuma geçti. 1.Kh3 Şh3 2.Şc6 Ka5 3.b7 Ka6 dan sonra gördü ki: Şc7 oynarsa 4..Ka7 ile er açmaza giriyor. 4.Şb5 Ka1 yine berabere. 4.Şc5 Ka5 5.Şc4 Ka4 Bu sefer de sürekli
Bilâhare, devrin tanınmış satranç ustası Dr. Johannes Hermann Zukertort, «City of London Chess Magazine, 1875» de bu durumla ilgili olarak şu analizi verdi: 1.Kh3 Şh3 2.Şc6 Ka5 3.b7 Ka6 4.Şc5 Ka5 5.Şc4 Ka4 6.Şc3 Ka3 7.Şb2!!
Bay Potter ile Bay Fenton analizlerini buraya kadar getirmeyip berabere demişlerdi. Zukertort’un bu hamlesiyle kazanç apaçıktı. Durum aniden ilginçleşirken aynı zamanda satranç literatürüne de grimiş oluyordu.
Bu olaydan tam 20 yıl sonra, 1895 de G. Barbier adında bir satranç oyuncusu, «Wochenbiatt Der Glasgower Burger» (Glasgow Citizen Weekly) de bir beraberlik etüdü yayınladı. Konum şöyleydi:
|
Çözümü de veriyordu: 1.c7 Kd6 2.Şb5 Kd5 3.Şb4 Kd4 4.Şb3 Kd3 5.Şc2 Buraya kadar Zukertort’un yolunun aynı. Şu farkla ki, Siyah Şah h3 yerine a1 karesinde bulunuyordu. Bu suretle G. Barbier bir sürpriz hazırlamıştı. 5..Kd4! Evet! Şayet Beyazlar 6.c8V çıkarsa, 6..Kc4!! 7.Vc4 ve Pat oluyordu. Bugün bütün satranççılar tarafından kolaylıkla anlaşılabilen bir durum.
Pekiii! Bütün bunların İngiliz Papazıyla ne ilgisi var? Diyeceksiniz. Zaten Papaz da bu esnada işe karışıyor. Yememiş, içmemiş, Beyazların hesabına çalışarak çok ince bir kazanç yolu bulmuş. Saavedra 6.c8V yerine, evet 6.c8V yerine, terfi eden eri kale yapıyor ve Pat durumunu ortadan kaldırıyordu. Savunma için Siyahlar 6..Ka4 oynarsa bu sefer de 7.Şb3!! ile hem kaleyi istiyor, hem de bir defa daha, bu sefer de c1’den Kiş ve Mat diyordu. Artık Siyahların da çaresi kalmıyordu.
64 kareli satranç tahtasında böyle durumlar hakikaten az bulunur.
Haklı olarak bu pozisyon Saavdera durumu diye anılıyor.
Yazan : Nevzat SÜER, Son Havadis 22/6/1969
|
Bu durum Keres-Smyslov 1953 Zurich Enterzonal turnuvasında 19.Kc3-h3!? hamlesinden sonra meydana gelmiştir. Bu parti her iki taraf için özel bir durum taşıyordu çünkü kazanan şampiyon olacaktı.
Görüldüğü gibi Keres 19.Kh3!? hamlesiyle h5’teki kaleyi feda ediyor. Bu an için Smyslov: Uzun zaman düşündüm, kaleyi almayı çok istedim, kaleyi aldıktan sonra Beyazların nasıl kazanacağını doğrusu çok merak ediyordum, diyor. Şampiyon olmak arzusuna rağmen Smyslov 19..gh5 oynamıyor. Çünkü: Bir satranç partisi esnasında yalnız varyantların matematiksel hesapları değil, usta bir satraççının bazı durumları hissetmesi de rol oynar. Nitekim oyun esnasında Beyazlar için iyi bir devam yolu göremediği halde Smyslov’un gh5 oynamaması aceba tesadüf müdür? Hayır! Bu, usta bir satranççının derin pozisyon anlayışının belirtisidir. «Her şeye rağmen bu kaleyi almaktan en sonunda vazgeçtim, çünkü Beyazlara herhangi bir hücum şansı vermek istemiyordum.» diyen Smyslov neticede 19..dc4!! oynuyor ve partiden sonra sorulan kale alınsaydı ne olurdu sorusunu Keres şöyle yanıtlıyor: 19..gh 20.Vh5 Ke8 21.a4!! ve Fa3± Keres Smyslov’un 19..dc4’üne hazırlıksız davranarak 20.Kh7 oynamış ve oyunu süratle kaybetmiştir. Bronstein’e göre: 19..dc4!! 20.Vg4 c3 21.Fc3 Kc3 22.Kc3 Vd4 23.Vd4 Fd4 24.Kc7 gh 25.Kb7 =
19..dc4!! 20.Kh7? c3 21.Vc1 Vd4 22.Vh6 Kfd8 23.Fc1 Fg7 24.Vg5 Vf6 25.Vg4 c2 26.Fe2 Kd4 27.f4 Kd1 28.Fd1 Vd4 0-1
Satranç dünyasında cebirsel notasyon kullanılmaktadır. Satranç tahtası aşağıda da gösterdiğimiz gibi, düşey sutunlarda birer harf (a, b, c, d, e, f, g, h) ve yatay sutunlara birer sayı (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 ) konulur. Böylece her kare bir harf ve bir de sayı ile belirlenmiş olur.
Yukarıda 5. sıra işaretlenmiştir
C sütunu işaretlenmiştir.
a3-f8 diyagonali işaretlenmiştir.
Satranç maçlarının yazılması için özel kısaltmalar geliştirilmiştir. Bunlar:
|
Ş |
Şah |
|
V |
Vezir |
|
K |
Kale |
|
A |
At |
|
F |
Fil |
|
! |
Kuvvetli Hamle |
|
!! |
Çok Güzel Hamle |
|
? |
Zayıf Hamle |
|
?? |
Ağır Hata |
|
0-0 |
Küçük Rok |
|
0-0-0 |
Büyük Rok |
Örnek bir maçın yazılması:
Kasparov,G – DEEP JUNIOR
|
1.d4 d5 2.c4 c6 3.Ac3 Af6 4.e3 e6 5.Af3 Abd7 6.Vc2 Fd6 7.g4 Vezir piyonu açılışları içinde beklenmedik bir hamle |
1.f4 e5 2.fe d6 3.ed F d6
4.g3 Vg5 5.Nf3 Vg3+ 6.hg Fxg3#
Tam bir satranç maçı aşağıdakine benzer..
1.e4 c5 2.Af3 e6 3.d4 cxd4 4.Axd4 Af6 5.Ac3 d6 6.g4 Fe7 7.g5 Afd7 8.Kg1 Ac6 9.Fe3 Ab6 10.Vd2 Fd7 11.0-0-0 Axd4 12.Fxd4 0-0 13.f4 Kc8 14.h4 Ac4 15.Fxc4 Kxc4 16.Vd3 b5 17.f5 e5 18.Fe3 Ke8 19.h5 Va5 20.g6 hxg6 21.hxg6 Fc6 22.Fh6 Ff8 23.gxf7+ Şxf7 24.Vxd6 Şg8 25.Kxg7+ 1-0