Kastilya Kraliçesi İsabella ;1451-1504, İspanya ‘nın Kastilya ve Leon Kraliçesi ,Aragon,Majorca ve Valensiya Kralının Eşi,Barselona Kontesi
Kastilya Kraliçesi İsabella, Kastilya ve Leon ‘un kraliçesidir.Avrupa’nın modern satranç döneminde satranç taşı vezire , kraliçe (queen) denmesine ilham olan , kraliçe olarak bilinmektedir.Kastilya ve Leon Kraliçesi iken Aragon Kralı Ferdinand II. İle evlenerek İspanya’da güç birliğinin kurucusu olmuşlardır.
Kastilya Prensesi olarak dünyaya geldiği yıllarda , İspanya’da Müslüman Arapların hakimiyeti (711-1492) yaklaşık 740 yıldır devam etmekteydi.Satrancın Avrupa’ya gelişinin tarihide Arapların İspanya’yı fethine bağlandığı düşünülürse ,1469 yılında Kastilya’lı İsabella’nın Ferdinand II. İle evlenme kararı alması, hem İspanya tarihini hem de satranç tarihinin gelişimini etkilemiştir. (2)
Avrupa satranç tarihi incelenirken ,Asya ‘da vezir olarak bilinen taşın ,kraliçe olarak adlandirilması ile ilgili yazı ve araştırmaların hala devam ettiği görülür.Bu konudaki en yeni ve popüler kitaplardan biri de Marilyn Yalom ‘un ‘Satranç Kraliçesi’nin Doğuşu’ ( Birth of the Chess Queen-2004) kitabıdır. (3) Bu kitaptan ,Yalom’un değerlendirmelerini aktarmaya başlamadan önce, eski yazılı kaynaklarda yer alan bilgilerden bahsetmek gerekir.Satranç taşlarından Vezire ,Kraliçe denilen ilk eserin, İsviçre’nin Einsiedeln şehrinde 990 tarihinde Benedict Manastır’ın da yazılan ,el yazması olduğu belirtilmektedir.Bu el yazması 98 kıtalık manzum şiir de, kraliçe adıyla satranç taşının yazılı olduğu ve satrancın bu bölgeye Alpler üzerinden Alman Kralı III.Otto (903-1002)zamanında geldiği belirtilmektedir.(4)
Einsiedeln , Benedict Manastır 4
Neden ilk olarak İtalya ‘da ki bir manastır da böyle bir yazıya rastlanmıştır? Daha eski başka el yazmaların da yazılı değil midir? Neden İspanya’da ki bir el yazmasın da yazılmamıştır? İtalya ‘ya gidene kadar vezire ,kraliçe denmemiş midir? Bunlar gibi bir çok soru hemen akla gelebilir, ancak bir kısmının cevabını şimdilik biliyoruz.
İtalya hepimizin bildiği gibi Katolik Kilisesi’nin merkeziydi ve kaynaklar kilisenin satranç oyununa karşı olduğunu yazmaktadır.Neden kilise satrancın oynanmasını istememiştir? 711 yılında İspanya Araplar tarafından fethedilmiş ve giderek varlığını güçlendirmekteyken , Arapların getirdiği bir oyunun,satrancın ,hemen kabul görmesi de zaman almıştır.Kilise’ye göre satranç, taşları ile simgesel bir oyundur ve doğudan gelen bu kültürün hemen kabulü , işgalin kabulü anlamına gelmektedir.Şah,vezir,kale,fil,piyon.Hiçbirisi de Avrupa kültürünü yansıtmamaktadır.Ancak kaynaklardan öğrendiğimiz, M.S.800 yılında Papa III.Leo’nun , Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu’nu ilan edip ,Charlemagne (Şarlman)’nı kral olarak tanımasıyla, bir rahatlama dönemi yaşanmaya başlamıştır.Charlemagne satrancın da oynanmasına izin verdiği için ,o dönemden sonra yapılan satranç taşlarının daha süslü ve şekilli olduğunu söyleyebiliriz. (5)
Charlemagne Satranç Seti
Bu süreç içinde ‘fil’in giderek ‘bishop’ yani ‘papaz’ olmasına da şaşırmamak gerekir.Kilise giderek sevilen satranç oyununun taş adlarının ve özelliklerinin değişimiyle benimsemeye başlamıştır.11.yy da yapılan Charlemagne Chess Seti ve 12.yy Lewis Chess Seti (1150-1200) bu gelişmelere en güzel örnektir.Her iki takıma baktığımız zaman her ikisin de ‘vezir’ ‘kraliçe’ , ‘fil’ ise artık ‘papaz’dır. (Charlemagne setinde papazlar fil üstünde ve fil figür olarak bulunmaktadır.)(6)
Lewis Satranç Seti
Queen(Kraliçe),İtalya 12.yy
Fil’in ad olarak değişimine kilisenin etkisi ortadadır.Ancak neden ‘Vezir’ kraliçe olarak isim ve cinsiyet değiştirmiştir.İşte Yalom ,tam da bu noktayı ele almakta ve kitabında Avrupa ‘da o dönemdeki kraliçe ve diğer tarihi kişiliklerin satranca nasıl etkide bulunduğunu açıklamaktadır.Yalom’a göre ‘vezir’ doğu kültüründe önemlidir ancak Avrupa’da ‘vezir’ yoktur ve Kraliçe önemlidir.Kral’ın yardımcısı ve halkın her zaman merak ettiği Kraliçe.
Notre Dam Katedrali’nde ki Kabartmalar
Yalom’a göre Orta çağ Avrupa ‘da gücün en önemli ilk simgesi Meryem Ana’ydı.Yeni Ahit’te ki yumuşak başlı ,uysal anne ,Orta Çağ da daha güçlü bir karakter olarak bilinmekte ve anılmaktadır.Yalom ,Notre Dam Katedrali’nin(M.S.1160) kapısının üstünde yer alan ve Meryem’e ithaf edilen , ‘Kutsal Meryem’in taç giyme ‘ töreni kabartmalarının ,o dönemde kadına verilen önemin göstergesi olduğunu belirtmektedir.(7)
Kaynaklar
1 ) http://www.goddesschess.com/lasvegasshowgirls/vegasgirlsgode lpart1.htm
2 ) http://www.websters-online-dictionary.org/definition/ISABELL A+OF+CASTILIA